Rationalist Interpretation of Rubūbiyyah in Al-Zamakhshari’s Al-Kashshāf: A Theological Analysis of Monotheistic Discourse

Monotheism is a central tenet of Islamic theology, with various scholars offering distinct interpretations of its dimensions. This study explores the concept of Rubūbiyyah (Divine Lordship) as presented in Al-Kashshāf, the seminal Qur'anic exegesis by Al-Zamakhshari. It aims to analyze how Al-Zamakhshari’s rationalist approach shapes his theological interpretation of Rubūbiyyah and to what extent it aligns with or diverges from classical Islamic theological thought. Employing a qualitative library research method, this study utilizes descriptive and content analysis to examine relevant exegetical passages. The findings indicate that while Al-Kashshāf offers a rationalist reading rooted in Mu'tazilite principles and external philosophical influences, it does not fully capture the broader metaphysical and spiritual dimensions of Islamic monotheism. Nevertheless, Al-Zamakhshari consistently grounds his interpretations in Qur'anic text, reflecting a commitment to scriptural authority. This study contributes to the discourse on Qur'anic interpretation by highlighting the interplay between rationalism and theology, and by offering critical insights into the theological methodology embedded in Al-Zamakhshari’s exegesis.

How to Cite
Masruchin. (2025). Rationalist Interpretation of Rubūbiyyah in Al-Zamakhshari’s Al-Kashshāf: A Theological Analysis of Monotheistic Discourse. Al Furqan: Jurnal Ilmu Al Quran Dan Tafsir, 8(1), 17-33. https://doi.org/10.58518/alfurqon.v8i1.3372

Masruchin

Universitas Islam Negeri Raden Intan Lampung

Abrahamov, B. (2002). Ilmu Kalam: Tradisionalisme dan rasionalisme dalam teologi Islam (N. Hidayat, Trans.). Jakarta: PT Serambi Ilmu Semesta.

Adz-Dzahabi, M. H. (2010). Ensiklopedia tafsir (Vol. 1, N. Idris, Trans.). Jakarta: Kalam Mulia.

Afrizal, L. H. (2018). Rubūbiyah dan ulūhiyyah sebagai konsep tauhid (Tinjauan tafsir, hadis dan bahasa). Tasfiyah: Jurnal Pemikiran Islam, 2(1). https://doi.org/10.21111/tasfiyah.v2i1.2482

Ahmad, A.-M. A.-Z. (1996). Kitab al-Tauhid wa Kitab al-Qaul al-Sadid fi Maqashid al-Tauhid li al-Syaikh 'Abd al-Rahman b. Nasir b. Sa'di. Riyadh: Majmu al-Thufa al-Nafais al-Auliya.

Al-Adnani, A. F. (n.d.). Buku pintar aqidah. Sukoharjo: Setia Kawan.

Al-Asy‘ari, A. H. A. I. (2005). Al-Ibanah ‘an Ushul al-Diyanah. Beirut: Dar al-Kutub al-‘Ilmiyah.

Al-Barak, A. R. N. (2009). Taudihu Maqasid al-‘Aqidah al-Wasatiyah li Syaikh al-Islam Ibnu Taimiyah. Kairo: Daar al-Tadmuriyah.

Al-Farmawi, A. H. (1994). Metode tafsir maudhu’i (S. A. Jamrah, Trans.). Jakarta: Raja Grafindo Persada.

Al-Mujtahid, A.-S. A.-I. (n.d.). Muwafaqotu Shahih A-Manqul Li Sharih al-Ma’qul: ‘Alamatu al-Ma'qul Syaikh al-Islam Ibn Taimiyah (Vol. 6). Beirut: Jami‘ al-Huquq Mahfudz.

Al-Utsaimin, M. S. (1416 H). Syarh al-Aqidah al-Wasathiyah li as-Syaikh Ibn Taimiyah (Vol. 1). Jeddah: Daar Ibn al-Jauzi.

Al-Zamakhsyari. (2009). Tafsir al-Kasysyaf. Beirut: Dar al-Marefah.

Asmuni, Y. (1996). Ilmu tauhid (3rd ed.). Jakarta: Raka Grafindo Persada.

Asy-Syaikh, M. I. A. (2004). Panduan akidah wanita muslimah (1st ed.). Yogyakarta: Darussalam.

Asy-Syaukani. (2011). Tafsir Fathul Qadir (A. H. Fachruddin, Trans.). Jakarta: Pustaka Azzam.

Az-Zajjaj. (1988). Tafsir Asmaul Husna. Beirut: Alim Al-Kutub.

Baswedan, S. F. (2012). Tauhid sukses negara beres. Jakarta: Akbarmedia.

Darmana, A. (2012). Internalisasi nilai tauhid dalam pembelajaran sains. Jurnal Pendidikan Islam UIN Sunan Gunung Djati, 27(1). https://doi.org/10.15575/jpi.v27i1.496

Departemen Agama RI. (1989). Al-Qur’an dan terjemahnya. Jakarta: CV Toha Putra Semarang.

Dosen Tafsir Hadis Fakultas Ushuluddin UIN Sunan Kalijaga Yogyakarta. (2004). Studi kitab tafsir. Yogyakarta: Teras.

Esha, M. I. (2008). Teologi Islam: Isu-isu kontemporer. Malang: UIN Malang Press.

Farihah, L. (2022). Pemikiran pendidikan tauhid Harun Yahya dan implikasinya terhadap penanaman keimanan (Skripsi). UIN Raden Intan Lampung.

Gusnar Zain. (2017). Memaknai pemikiran tentang rubūbiyah dan ulūhiyah. Taubah: Ta’limat, Budaya, Agama dan Humaniora, 21(2). https://doi.org/10.37108/tabuah.v21i2.67

Hambal, M. (2020). Pendidikan tauhid dan urgensinya bagi kehidupan muslim. Tadarus, 9(1). https://doi.org/10.30651/td.v9i1.5462

Hamka. (2003). Tafsir al-Azhar. Jakarta: Pustaka Panji Mas.

Mighfaz, M. H. (2021). Al-Ushul al-Khamsah Mu’tazilah dalam pandangan KH. Mustain Syafiie: Studi analisis di Pondok Pesantren Tebuireng Jombang. Bandung: UIN Sunan Gunung Djati.

Mu’min, M. (2017). Model pemikiran tafsir al-Kasysyaf karya Imam al-Zamakhsyari. Hermeneutik: Jurnal Ilmu Al-Qur'an dan Tafsir, 11(2). https://doi.org/10.21043/hermeneutik.v11i2.5528

Mustaffa Bin Abdullah & Ahmad Zaki Bin Ibrahim. (2010). Tawhid uluhiyyah, rububiyyah dan al-asma’ wa al-sifat menurut tafsiran Muhammad Rasyid Rida dalam Tafsir al-Manar. Jurnal Usuluddin, 31. http://jummec.um.edu.my/index.php/JUD/article/view/7378

Nasution, H. (1986). Teologi Islam: Aliran-aliran, sejarah analisa, dan perbandingan. Jakarta: Penerbit Universitas Indonesia.

Nawawi, R. S. (2009). Kepribadian Qur’ani (1st ed.). Ciputat: WNI Press.

Shihab, M. Q. (2002). Tafsir al-Misbah: Pesan, kesan dan keserasian al-Qur’an (Vol. 13). Jakarta: Lentera Hati.

Sofyan, M. (2015). Tafsir wal mufassirun. Medan: Perdana Publishing.

Subhi, A. M. (1969). Fi Ilm al-Kalam. Kairo.

Taimiyah, I. (1982). Al-Ubudiyah: Hakekat penghambaan manusia kepada Allah. Surabaya: Bina Ilmu.

Taimiyah, I. (2005). Majmuatu al-Fatawa (Vol. 2). Kairo: Daar al-Wafa.

Taimiyah, I. (2012). Minhaj as-Sunnah al-Nabawiyah (Vol. 2). Kairo: Daar al-Ma‘rifah.

Zahrah, M. A. (1996). Tarikh al-Mazahib al-Islamiyyah. Kairo: Dar al-Fikr al-‘Arabi.

Zakiyah, E. (2013). Aspek paham Mu’tazilah dalam tafsir al-Kasysyaf tentang ayat-ayat teologi [Undergraduate thesis, UIN Sunan Ampel Surabaya]. Digital Library UIN Sunan Ampel.

Zulhelmi. (2013). Epistemologi pemikiran Mu'tazilah: Pengaruhnya terhadap perkembangan pemikiran Islam di Indonesia [Undergraduate thesis, UIN Raden Fatah Palembang].